Het woord ‘heks’ komt van het woord ‘hexe’, wat
oorspronkelijk weer voort is gekomen uit het Middel-Nederlandse ‘haghetisse’,
wat ‘heggerijder’ betekent. De heg staat hierbij symbool voor de grens tussen
twee werelden: de fysieke en de spirituele wereld. De heks verstond dus de kunst
om over deze heg te gaan, naar de andere wereld. De woorden ‘wicca’ en ‘witch’ komen van het oude Engelse woord ‘wicce’, wat heks betekent, en ‘wicca’ ofwel tovenaar. Deze woorden stammen weer af van het Indo-europese ‘weik’ dat letterlijk ‘ombuigen’ betekent, maar inhoudelijk slaat op ‘waarzeggerij’. Volgens Gerald Gardner, de grondlegger van de Moderne Hekserij, komt ‘wicca’ van het Saksische ‘wiglaer’, wat een samenvoeging moet zijn van ‘wig’ (afgodsbeeld) en ‘laer’ (leren). ‘Wicca’ zou dan een afkorting zijn van ‘wiglaer’(Bron: Abracadabra, lexicon van de moderne hekserij. Jan de Zutter). |
|
Tijdens de opkomst van het christendom in Noord-Europa werden de hogere sociale
lagen tot het christendom bekeerd. De onderste lagen, de boeren, bleven de
heidense religies aanhangen. Dit waren religies die gebaseerd waren op de
krachten van de natuur en waarin, in tegenstelling tot in het christendom,
meerdere Goden en Godinnen werden vereerd. De betekenis van ‘heiden’ volgens het
woordenboek van Van Dale is ‘iemand die niet de juiste of in het geheel geen
religie aanhangt’. Ook heksen zijn dus heidenen, maar tegenwoordig wordt
hiervoor meestal de term ‘paganist’ gebruikt, naar het engelse ‘pagan’.
De christenen zagen de heidenen als een bedreiging en opende de ‘jacht’ op hen.
Zij zouden zich laten bekeren of anders stond het een pijnlijke en meestal
dodelijke straf te wachten. Velen lieten zich dan ook bekeren, maar bleven in
het geheim hun eigen Goden en Godinnen vereren. In vele oude kerken zijn hier
ook nog afbeeldingen van terug te vinden. In Groot-Brittannië bijvoorbeeld zijn
er in vele christelijk kerken, kathedralen en kloosters afbeeldingen te zien van
The Green Man. Op die manier konden de heidenen toch nog hun eigen Goden vereren.
Men zegt ook wel dat de heilige maagd Maria, moeder van Jezus Christus, een meer
goddelijke status heeft gekregen, doordat zij de verering van de Moedergodin
moest vervangen.
De heksenvervolgingen hebben vele ongelukkige gevolgen gehad. De mensen,
voornamelijk vrouwen, die op de brandstapels en martelwerktuigen belandden waren
waarschijnlijk niet eens heksen. Er zijn zo’n vijftigduizend mensen beschuldigd
van hekserij, maar er was weinig voor nodig om dit voor elkaar te krijgen. Soms
was het gewoon nodig om, bijvoorbeeld na een mislukte oogst of het heersen van
een besmettelijke ziekte als de pest, iemand de schuld te geven. Men vergat
alleen dat ook deze ‘heksen’ er weinig aan hadden als er geen voedsel zou zijn
of er een ziekte zou heersen. Door de zware martelingen gaven de mensen echter
al vrij snel toe, ook al ging het dan om een valse bekentenis.
In de middeleeuwen geloofde men dat een heks op een bezem kon vliegen en
daardoor wel heel erg weinig moesten wegen. Daartoe werden de heksenwagen
geïntroduceerd en iedereen die beschuldigd werd van hekserij moest hier eerst op
worden gewogen. Wie te licht werd bevonden was een heks en werd ter dood
veroordeeld. De waagmeesters, die de beschuldigden moesten wegen waren echter
vaak onbetrouwbaar en makkelijk om te kopen. Op die manier werden er nog steeds
vele vrouwen vals beschuldigd. In Nederland kwam hier een eind aan tijdens een
proces in 1545 in Polsbroek (bron: www.heksenwaag.nl). Karel de Vijfde was bij
dit proces aanwezig en kon niet geloven dat de vrouw die terecht stond zo licht
was als de waagmeester zei. Hij nam haar daarom mee naar de heksenwaag in
Oudewater om haar opnieuw te wegen. Hier bleek zij inderdaad zwaarder te zijn en
de vrouw werd vrijgesproken. Naar aanleiding hiervan gaf Karel de Vijfde de
heksenwaag in Oudewater een speciaal privilege: wie werd beschuldigd van
hekserij en op deze waag niet te licht werd bevonden kreeg een certificaat
waarmee men was vrijgesproken van deze beschuldigingen. Dit had tot gevolg dat
mensen uit heel Europa naar deze heksenwaag kwamen om zich te laten wegen. De
Heksenwaag in Oudewater is er nog steeds en is nu een museum dat zeker de moeite
waard is om te bezoeken als je meer wilt weten over de geschiedenis van de
heksenvervolgingen. Ook kan elke bezoekers zich hier laten wegen en een
certificaat krijgen.
|
Nu is duidelijk dat de beschuldigden geen echte heksen waren, maar de vervolgingen hebben er wel voor gezorgd dat het woord ‘hekserij’ een negatieve lading heeft. Dat is een van de redenen waarom Moderne Heksen zich tegenwoordig liever ‘wicca’ noemen dan ‘heks’, maar er zijn er ook die juist voor kiezen om zichzelf zo te noemen. Velen doen dit uit solidariteit met de onschuldige slachtoffers die voor deze religie hebben geleden. In de media verschijnen steeds meer heksen die willen te laten zien dat heksen juist hele spirituele en wijze vrouwen én mannen zijn en niet de lelijke en enge vrouwen uit sprookjes. Zij kiezen er juist voor om zichzelf ‘heks’ te noemen om zo te laten zien dat het woord ook een positieve lading kan hebben. |
De geschiedenis van de Wicca, ook wel de Moderne Hekserij genoemd, ligt een stuk
dichterbij dan die van de Oude Religie. Deze begon namelijk in de jaren vijftig,
toen het boek ‘Witchcraft Today’ van Gerald Gardner werd gepubliceerd. Het boek
was het eerst non-fictie boek van Gardner en verscheen in 1954, drie jaar nadat
de Witchcraft Act (de wet waarin het verbod op hekserij was vastgelegd) in Groot
Brittanië was opgeheven. In ‘Witchcraft Today’ vertelde hij dat heksen nog
steeds bestaan en beschreef hij wat hekserij volgens hem in zou houden. In het
boek werd voor het eerst de kant van de heksen belicht, in tegenstelling tot de
mening van de christenen over hekserij, die de heksenvervolgingen en –martelingen
tot gevolg had gehad.
Gardner schreef het boek, omdat hij bang was dat deze religie zou uitsterven,
als mensen niet snel achter de waarheid zouden komen. Op dat moment geloofde hij
dat het einde van de hekserij in zicht was. Nadat Witchcraft Today was
verschenen kwamen er verschillende reacties van covens uit heel Groot Brittanië,
die de schrijver wilden laten weten dat zij ook actief waren in de hekserij.
Later zou blijken dat het verschijnen van Witchcraft Today voor een grote
ommezwaai in de wereld van spiritualiteit en in het bijzonder het paganisme, had
gezorgd. Witchcraft Today bracht de Hekserij onder de aandacht en langzamerhand
werd de Moderne Hekserij, een beweging die door Gardners teksten was begonnen,
een steeds populairder geloof. Nu is de Wicca zelfs een van de snelst groeiende
religies in de wereld en dat is voor een groot deel te danken aan Gerald
Gardner.
Over de geloofwaardigheid van de woorden Gardner bestaat enige discussie. Er is
veel twijfel of deze man werkelijk is ingewijd in een oude coven, zoals hij zelf
stelde. Een van de personen die dit niet gelooft, is de Amerikaan Aidan Kelly,
die in zijn boek ‘Crafting the Art of Magic’ beweert dat er in het begin van de
twintigste eeuw nooit oude paganistische covens in Engeland bestaan konden
hebben . Kelly kan dit echter niet bewijzen. Ook over het bestaan van Dorothy Clutterbuck of ‘Old Dorothy’, de vrouw die Gardner in 1939, vlak voor het begin van de Tweede Wereld Oorlog, zou hebben ingewijd in de Moderne Hekserij. Het bestaan van Dorothy Clutterbuck werd onderzocht door Doreen Valiente, die in 1953 werd ingewijd door Gardner . Het is gebleken dat er inderdaad iemand met deze naam heeft gewoond nabij Christenchurch, rond dezelfde tijd dat Gerald Gardner hier verbleef. Zij werd in 1880 geboren en stierf in 1951, hetzelfde jaar dat de Witchcraft Act werd afgeschaft. Er zijn echter geen bewijzen dat zij Wicca-Hogepriesteres was, laat staan dat zij Gardner heeft ingewijd. |
|
Over de rol die Gardner heeft gespeeld in de hekserij, zoals we de nu kennen,
bestaan verschillende ideeën. Volgens sommigen zou hij de Moderne Hekserij zelf
hebben bedacht en gecreëerd, volgens anderen heeft hij een religie die ooit
heeft bestaan opnieuw ontdekt en nieuw leven ingebracht en weer anderen zeggen
dat Gardner de hekserij alleen onder de aandacht heeft gebracht van anderen.
Waarschijnlijk ligt het antwoord ergens tussen al deze theorieën in. Gardner was
een heks, ingewijd of niet, en de Moderne Hekserij is een natuurreligie die
gebaseerd is op voorchristelijke Europese religies. Maar er zijn ook elementen
in de Wicca die nieuw lijken te zijn. Zo heeft Gardner waarschijnlijk zelf de
begroetingsterm ‘Blessed Be’ verzonnen.
Gerald Brosseau Gardner stierf op 12 februari 1964, tijdens een bootreis naar
Libanon. Tegen die tijd had hij al vele heksen ingewijd en had hij een netwerk
van heksen en covens dat reikte tot aan de Verenigde Staten, waar de Wicca nu,
evenals in Canada en Australië, de snelst groeiende religie is.
Of hij nu wel of niet de hekserij heeft herontdekt, (opnieuw) heeft uitgevonden
of ‘slechts’ opnieuw onder de aandacht heeft gebracht, één ding is zeker: met
zijn boek Witchcraft Today was Gardner de eerste persoon die opkwam voor de
hekserij. Doordat hij de Moderne Hekserij bekend maakte aan de wereld, is het
geworden wat het nu is.